وجود سیستم مدیریت زیست محیطی و استانداردی مانند ایزو 14001 در شرکت ها از اهمیت زیادی برخوردار است . مشکل آلودگی محیط زیست امروز جهان ، تنها مختص یک کشور و یا یک قلمرو نیست ، بلکه مشکل کل جهان است که در بردارنده مسائل مختلفی از جمله آلودگی آب و هوا ، گرم شدن کره زمین ، بالاآمدن سطح دریاها ، انهدام گونه های گیاهی و جانوری ، فرسایش لایه اوزون ، تخریب جنگل ها ، باران های اسیدی ، آلودگی های صوتی ، آزمایش های هسته ای و … است . مدیریت زیست محیطی و اخذ گواهینامه ایزو 14001 ، به معنای تدوین استراتژی های توسعه متناسب با محیط زیست است . در ادامه به طور دقیق به بررسی سری استاندارد 14000 و استاندارد ایزو 14001 خواهیم پرداخت .
مدیریت زیست محیطی
مدیریت زیست محیطی تعاریف مختلفی دارد که تمام این تعاریف اهداف مشترکی را دنبال می‌کنند. از جمله تعاریف مدیریت زیست محیطی می‌توان به این موارد اشاره کرد: مدیریت زیست محیطی، روند تخصیص منابع طبیعی و مصنوعی به‌نحوی است که با استفاده بهینه از محیط زیست بتوان حداقل نیازهای اولیه بشری و فراتر از آن را به‌صورت پایدار محقق نمود. مدیریت زیست محیطی، تلاشی برای یافتن بهترین انتخاب‌های ممکن در جهت ترویج و اشاعه مقوله (توسعه پایدار) است. مدیریت زیست محیطی، فرآیند تصمیم‌گیری در راستای تنظیم آن دسته از فعالیت‌های بشری است که بر محیط زیست تاثیر دارند به گونه‌ای که ظرفیت‌های قابل‌تحمل محیط زیست برای توسعه بشری مختل نشود.
استاندارد ایزو 14001
استاندارد ایزو 14001یکی از انواع استانداردهای محیط زیست برای ایجاد و برقراری نظام هماهنگ مدیریت زیست محیطی در یک سازمان است. استاندارد 14001 نیازمندی‌هایی را به منظور توسعه و اجرای یک سیستم مدیریت زیست محیطی ارائه می‌کند. استاندارد ISO 14001 صرف‌نظر از بزرگی و کوچکی و یا تولیدی و خدماتی بودن، در تمامی سازمان‌ها قابل پیاده‌سازی است.
در حال حاضر مبحث مدیریت محیط زیست و استاندارد زیست محیطی ISO 14001 به دلایلی از جمله رشد شدید جمعیت انسانی، رشد فزاینده آلودگی‌های زیست محیطی، تخریب و کاهش منابع طبیعی، فقدان آب و غذای کافی، فقر و فقرزایی جهانی، مصرف و مصرف‌زایی و مطرح شدن مقوله توسعه پایدار ابعاد فراملیتی یافته و اخذ گواهینامه ایزو 14001 از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.
روند تکاملی مدیریت حفاظت محیط زیست و استاندارد ایزو 14001، مانند نگرش به مدیریت کیفیت و تغییرات مربوط به آن بوده است. این روند در استاندارد زیست محیطی ISO 14001 به‌گونه‌ای است که که حفاظت محیط زیست، از کنترل آلودگی‌های ناشی از تولید در مراحل ابتدایی به سوی ایجاد یک مدیریت زیست محیطی و در مراتب بالاتر به مدیریت فراگیر زیست محیطی و بهبود مستمر تکامل یافته است. در حال حاضر سیستم مدیریت محیط زیست و گواهینامه ایزو 14001 جزء تفکیک‌ناپذیر سیستم مدیریت یک سازمان است و در تمامی برنامه‌ریزی‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سیستم مدیریت زیست محیطی
سیستم مدیریت زیست محیطی و استاندارد زیست محیطی ISO 14001 مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی است که تأثیر فعالیت‌های سازمان بر محیط زیست را شناسایی و ارزیابی کرده و با کنترل این موارد، عملکرد زیست محیطی خود را بهبود می‌بخشد.
تاریخچه و نحوه شکل‌گیری استاندارد ایزو 14001
با توجه به غیردولتی بودن سازمان ایزو، استانداردهایی که توسط این سازمان تهیه می‌شود، استانداردهایی داوطلبانه هستند، بنابراین هیچ قدرتی جهت تحمیل این استانداردها بر هیچ کشور و یا سازمانی ندارند. اعتبار استانداردهای تدوین‌شده در این سازمان بستگی به حمایت کشورهای مختلف از استاندارد موردنظر دارد. استانداردهایی از جمله استاندارد ایزو 14001 از طریق تهیه پیش‌نویس در کمیته‌های فنی و تصویب توسط اعضا اصلی صادر می‌شوند. این سازمان تاکنون ۹۶٠٠ استاندارد منتشر کرده است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به استانداردهای سریISO 9000 و ISO 14000 اشاره کرد.
پیش‌نویس استاندارد ISO 14001، ISO 14004، ISO 14010، ISO 14012 در بهار سال 1996 ارائه شد و مورد تصویب اعضاء کمیته فنی قرار گرفت. متعاقبا در تابستان همان سال به تصویب نهایی کلیه اعضا سازمان بین‌المللی استاندارد ISO رسید و منتشر شد. به دنبال این پیش‌نویس، استانداردهای دیگری نیز مانند استاندارد 14001 در این زمینه و تحت عنوان کلی استانداردهای سری ISO 14000 در دو بخش ارزیابی سازمان و ارزیابی محصول به تصویب نهایی رسیدند.
استانداردهای ISO 14000
به‌طور کلی استانداردهای سری 14000 ISOدر سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند:
استانداردهای سیستم‌های مدیریت زیست محیطی (استاندارد ایزو 14001 و ایزو 14004)
استاندارد ISO 14001: این استاندارد با تخریب محیطی زیست توسط سازمان‌ها مقابله می‌کند. با توجه به توانایی و انعطاف این استاندارد، امکان پیاده‌سازی آن در تمام سازمان‌های تولیدی تا خدماتی در سرتاسر جهان وجود دارد.
استاندارد ISO 14004: این استاندارد راهنمایی برای استاندارد ایزو 14001 است که در آن شرایط و الزامات استاندارد 14001 مورد بررسی قرارگرفته است. این راهنمایی‌ها برای الزامات چگونگی مدیریت محیطی و بررسی یا کنترل عملیات محیطی به کار می‌روند.
استانداردهای مدیریت زیست محیطی ( 14015ISO ، سری 14030، سری 14040)
ایزو 14030: به بحث در مورد بررسی نتایج و عواقب تولید محصولات می‌پردازد.
سری ISO14040 (ISO14040 تا 14044): این سری شامل ایزو 14040 تا 14044 است که به ارزیابی چرخه حیات در مورد زمینه‌های مدیریت محیطی می‌پردازد.
استانداردهای راهنما و پشتیبان (سری ISO 14063، ISO 19011، ISO 1405)
ایزو 14063: این استاندارد به ISO 14020 الحاق شده است و به عواقب و تاثیرات محیطی می‌پردازد. ایزو 14050: این استاندارد شامل واژه‌نامه و تعاریف است. ایزو 19011: این ایزو به تبیین قوانین ممیزی برای هر دو نوع ISO14000 و 9000 می‌پردازد.
هدف ایزو 14001
استاندارد زیست محیطی ISO 14001 به عنوان یک عنصر موثر و فعال در نظام مدیریت، با بهبود عملکرد زیست محیطی سازمان، نظام مدیریتی منسجم و استاندارد ایجاد کرده و به اجرا و راهبری امور کمک می‌کند. استاندارد 14001 مدیران را با شیوه‌های حل مشکلات و موانع ساختاری آشنا می‌کند. این استاندارد انعطاف‌پذیر بوده و اجزای آن متناسب با ویژگی‌های هر سازمان، قوانین و شرایط محیط زیست هر کشور به شکل واقع‌گرایانه انتخاب می‌شوند و با هدف برقراری نظام مدیریت زیست محیطی در نظام موجود در یک سازمان، شرکت و… استقرار پیدا می‌کند. استاندارد ایزو 14001 با روشی هدفمند و نظام‌مند، مشکلات و خطرات زیست محیطی مرتبط با فعالیت‌های سازمان را در قسمت‌های مختلف شناسایی و سپس به دسته‌بندی آن‌ها می‌پردازد.
در مرحله بعد برحسب اولویت‌بندی‌های صورت گرفته، برنامه‌های مشخصی به منظور کنترل و کاهش خطرات و مشکلات مذکور، تدوین می‌شود که در آن‌ها حوزه فعالیت، زمان انجام، مسئولیت‌ها و روش‌های انجام کار دقیقاً مشخص شده است.
مزایا و اهمیت استاندارد زیست محیطی ISO 14001
اطمینان از حفاظت محیط زیست در سطح محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی، بهبود روش‌های مدیریت، به ویژه ترویج و ترغیب فعالیت مدیریت محیط زیست و بهبود ارتباط برون و درون سازمانی، ایجاد مقبولیت و اعتبار در سطح جهانی ورود به سیستم‌های مدیریت زیست محیطی، کاهش مصرف منابع طبیعی و مواد اولیه، کاهش مصرف انرژی، کاهش ضایعات و پسماندها و استفاده از روش‌های بازیافت، افزایش رعایت مقررات و قوانین زیست محیطی، آمادگی و واکنش در وضعیت اضطراری، کاهش شکایات، جریمه‌ها و مجازات‌ها، حذف دوباره‌کاری‌ها، ارتقاء بهره‌وری به دلیل استفاده از منابع انسانی، طبیعی، اقتصادی و بازدهی کالا و خدمات، بهبود ایمنی و بهداشت، بهبود کیفیت محیط زیست طبیعی و انسانی و حصول به توسعه پایدار
