مایکل پورتر یکی از مهمترین مشاهیر مدیریت جهان است که نامش با مباحث مدیریتی مختلفی مثل استراتژی و مدیریت استراتژیک گره خورده است. حوزه مدیریت استراتژیک بسیار پیچیده و چندوجهی است. تعاریف متعددی برای جزییات این مبحث ارائه شده است که اکثرا برگرفته از تئوری‌ها و نظریات مایکل پورتر هستند.
مایکل پورتر یکی از اساتید دانشگاه هاروارد است که بالاترین درجه در این دانشگاه به او اعطا شده است. کار پورتر در زمینه استراتژی، رقابت‌پذیری کشورها، رویکردهای استراتژیک به مشکلات اجتماعی و… به‌طورگسترده در دولت‌ها، شرکت‌ها و محافل دانشگاهی در سراسر جهان شناخته شده است. نظریه های مایکل پورتر روی چند مدل اصلی تمرکز دارد که در این مطلب از کیو سی بی شما را با زندگینامه مایکل پورتر و کاربردی‌ترین تئوری‌های وی آشنا خواهیم کرد. اگر دوست دارید با زندگینامه، کتابها و نظریه‌های پورتر آشنا شوید، با ما همراه باشید.
زندگینامه مایکل پورتر
مایکل یوگن پورتر (Michael Eugene Porter) در سال 1947 میلادی، در آمریکا به دنیا آمد و در حال حاضر در دهه هشتم زندگی خود به سر می‌برد. مایکل پورتر دوره کارشناسی خود را در رشته مکانیک و هوا- فضای دانشگاه پرینستون گذراند. برای مقطع ارشد در رشته MBA مدرسه کسب‌وکار هاروارد تحصیل کرد و در نهایت مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. پورتر در سال 2000 به بالاترین مقام دانشگاهی هاروارد، یعنی استاد تمام رسید.
مایکل پورتر در یکی از مصاحبه‌هایش به این موضوع اشاره کرد که از طریق ورزش به بحث رقابت علاقمند شده است. او در تیم گلف پرینستون حضور داشت و در دوران جوانی در رشته‌های ورزشی مختلف از جمله فوتبال، بیسبال و بسکتبال بازی کرده بود. نقش مهم ورزش در زندگی پوتر و جایگاه ویژه رقابت در زندگی وی، باعث شد که بحث مدیریت را در زمینه رقابت مورد بررسی قرار دهد و مقالات و کتاب‌های مختلفی درباره استراتژی رقابتی منتشر کند.
طی سال‌های گذشته نظریه های مایکل پورتر به‌طور گسترده توسط کسب‌وکارهای مختلف اعمال شد که تاثیر زیادی روی ترمیم رشد اقتصادی و رونق بازار داشت. وی در دوران فعالیت خود همیشه پیش‌رو بوده و جوایز و افتخارت علمی بسیاری دریافت کرده است که در اینجا به چند مورد از این افتخارات اشاره می‌کنیم:
- مدال جان کنت گالبرایت
- جایزه آدام اسمیت انجمن ملی اقتصاددانان تجاری
- جایزه دیوید A
- جایزه ولز
- مدال Sheth
نظریه های مایکل پورتر در یک نگاه
مایکل پورتر در حوزه استراتژی مفاهیم متعددی مطرح کرده و نظریه‌های مختلفی دارد که هر کدام به نحوی در تعریف سازمان و استراتژی رقابتی آن تاثیرگذار است. در این بخش به معرفی مهمترین نظریه های مایکل پورتر می‌پردازیم:
مزیت رقابتی پورتر
از دیدگاه مایکل پورتر، مزیت رقابتی، وضعیت مطلوبی است که سازمان برای کسب سود بیشتر نسبت به رقبا در نظر می‌گیرد. برای به‌دست آوردن مزیت رقابتی، سازمان باید ارزش متمایزی نسبت به رقبا ارائه دهد. مزیت رقابتی یکی از نظریه های مایکل پورتر است که جایگاه ویژه‌ای در تحلیل کسب‌وکارها دارد و باعث می‌شود مشتریان از بین شما و رقبا، محصول شما را انتخاب کنند.
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر (Porter`s Five Forces Model)
مدل پنج نیروی رقابتی پورتر یکی از نظریه های مایکل پورتر است که به عنوان یک ابزار مهم برای تعیین استراتژی در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مدل برای اولین بار در کتاب استراتژی رقابتی مطرح شد. پنج نیروی رقابتی جهت ارزیابی سطح و شدت رقابت در صنعت ابداع شده و از طریق شناسایی و تجزیه‌وتحلیل نیروهای رقابتی، به تعیین نقاط قوت و نقاط ضعف سازمان کمک می‌کند. پورتر معتقد بود که با درک سطح رقابت، اندازه‌گیری این پنج نیرو و تاثیرشان بر یکدیگر، می‌توان در مورد جذابیت و حاشیه سود صنعت پیش‌بینی کرد. پنج نیروی رقابتی پورتر عبارتند از:
- تهدید تازه‌واردها: زمانی‌که راه ورود به صنعت برای تازه‌واردها در دسترس باشد، حاشیه سود شرکت شما با چالش مواجه خواهد شد. با اضافه شدن رقبای جدید در صنعت، رقابت سخت‌تر شده و هر کدام از طرفین برای موفقیت در این شرایط، مجبور به اقدامات رقابتی مختلفی مثل ارائه تخفیف، افزایش ویژگی‌های محصول بدون افزایش قیمت و… شوند که در نهایت منجر به کاهش حاشیه سودشان خواهد شد.
- قدرت چانه‌زنی مشتریان: هرچقدر قدرت چانه‌زنی مشتریان بیشتر باشد، کسب‌وکار مجبور به کاهش قیمت و کاهش حاشیه سود خواهد شد.
- قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان: تامین‌کنندگان شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه، تجهیزات و امکانات موردنیاز صنعت شما را در اختیارتان قرار می‌دهند. هرچقدر قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان بیشتر باشد، شما مواد اولیه را با قیمت بالاتری تهیه می‌کنید و حاشیه سود کم‌تری خواهید داشت.
- تهدید کالا و خدمات جایگزین: هر محصولی که شبیه به محصول فعلی شما باشد، محصول جایگزین نامیده می‌شود. این محصول با ویژگی‌های مشابه می‌تواند جایگزین محصول شما شود، به همین دلیل نوعی تهدید برای کسب‌وکارتان به شمار می‌رود.
- رقابت بین فعالان فعلی صنعت: زمانی‌که رقابت میان فعالان صنعت زیاد باشد، حاشیه سود و جذابیت صنعت برای سرمایه‌گذاران کاهش پیدا می‌کند.
تحلیل گروه‌های استراتژیک
مفهوم تحلیل گروه‌های استراتژیک توسط مایکل پورتر مطرح شد که نشان می‌دهد همه فعالان یک صنعت خاص، الزاما جزو رقبای یکدیگر محسوب نمی‌شوند و چنین مقایسه اشتباهی منطقی نیست و موجب تحلیل‌های نادرست خواهد شد. این مفهوم باعث شد که فرآیند تحلیل رقبا با دقت بیشتری تحت کنترل قرار بگیرد و تصمیم‌های استراتژیک در مسیر درست اتخاذ شوند. به همین دلیل آگاهی از ساختار گروه استراتژیک تاثیر زیادی روی موفقیت کسب‌وکار خواهد داشت.
زنجیره ارزش
زنجیره ارزش (Value Chain Model) پس از ارائه مفهوم مزیت رقابتی پایدار توسط خود مایکل پورتر در سال 1985 ارائه شد. ارزش به عنوان مجموعه‌ای تعریف می‌شود که خریدار حاضر است بابت آن هزینه بپردازد. از نظر اقتصادی، ارزش شرکت باید بیشتر از هزینه‌های آن باشد، در غیراین‌صورت کسب‌وکار سودآور تلقی نمی‌شود. طبق نظریه پورتر، زنجیره ارزش بخشی از سیستم ارزش بزرگ‌تری است که از زنجیره ارزش‌های فردی تامین‌کنندگان صنعت، شرکت‌های سازنده، توزیع‌کنندگان و خریداران تشکیل شده است. به زبان ساده‌تر، برای سنجش موقعیت یک کسب‌وکار باید آن را به بخش‌های کوچک‌تر از جمله خدمات، تدارکات، لجستیک، بازاریابی و فروش و فعالیت‌های عملیاتی تقسیم کنیم و ببینیم هر بخش، چگونه و چه مقدار در ایجاد ارزش موثر است.
استراتژی‌های عمومی پورتر
استراتژی‌های ژنریک یا استراتژی‌های عمومی پورتر نیز جزو نظریه‌های او به‌شمار می‌روند که باید به آن‌ها اشاره کرد. پورتر گزینه‌های مختلفی به عنوان انتخاب‌های استراتژیک مطرح کرد که هر کدام از کسب‌وکارها می‌توانند یکی از این موارد را به عنوان استراتژی عمومی سازمان خود انتخاب کنند. از جمله استراتژی‌های عمومی مایکل پورتر می‌توان به استراتژی رهبری هزینه و استراتژی تمایز اشاره کرد.
کتاب های مایکل پورتر
هرجا صحبت از مدیریت استراتژیک باشد، کتاب های مایکل پورتر حرف اول را می‌زنند. ایده‌های این نظریه‌پرداز در کتابها و مقالات مختلفی منتشر شده است که هرکدام جایگاه ویژه‌ای در مدارس کسب‌وکار و رشته‌های مدیریت و اقتصاد دارند. این پروفسور توانمند نوزده کتاب و بیش از 130 مقاله دارد. کتاب‌های زیر جزو مهمترین کتاب های مایکل پورتر هستند که در دنیای مدیریت کسب‌وکار شهرت زیادی دارد.
- استراتژی رقابتی (1980)
- مزیت رقابتی (1985)
- استراتژی چیست (1996)
- مزیت رقابتی ملل (1989)
علاوه بر موارد بالا، مقالات و تحقیقات معتبر زیادی توسط مایکل پورتر در حوزه مدیریت کسب‌وکار ارائه شده است که در نشریات معتبر تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کلام آخر
در این مطلب با یکی از مهمترین مشاهیر علم مدیریت و کسب‌وکار و برنامه ریزی استراتژیک پورتر آشنا شدید. مایکل پورتر تاثیر زیادی در حوزه‌های مختلف داشته است. مایکل پورتر استراتژی را این‌گونه تعریف می‌کند: «استراتژی تعریف محدوده‌ای است که یک شرکت می‌خواهد در آن محدوده منحصربه‌فرد باشد.» به همین دلیل بخش زیادی از عمر خود را صرف مباحث استراتژیک و تعریف مزیت‌های رقابتی کرد به‌طوری‌که نظریه‌های وی هنوز هم کاربرد دارند و اساس تئوری‌های بعدی مدیریت بوده‌اند.
سوالات متداول:
مزیت رقابتی پورتر، پنج نیروی رقابتی پورتر، زنجیره ارزش، تحلیل گروه‌های استراتژی و استراتژی‌های عمومی پورتر
پنج نیروی رقابتی جهت ارزیابی سطح و شدت رقابت در صنعت ابداع شده و از طریق شناسایی و تجزیه‌وتحلیل نیروهای رقابتی، به تعیین نقاط قوت و نقاط ضعف سازمان کمک می‌کند که عبارتند از تهدید تازه‌واردها، قدرت چانه‌زنی مشتریان، قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان، تهدید کالا و خدمات جایگزین، رقابت بین فعالان فعلی صنعت.
مدیریت استراتژیک و مزیت رقابتی جزو مهمترین مباحثی هستند مایکل پورتر تئوری‌های مختلفی در رابطه با این موارد مطرح کرده است.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!