تحقیقات نشان داده است که عملکرد سازمان همواره با وجود مشکلی به نام اثر هاله ای تضعیف می‌شود، اثر هاله یکی از خطاهای شناختی است که ادراک ما را نسبت به یک موضوع یا شخص، به شکل مثبت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. شاید اصطلاح اثر هاله ای برای شما جدید باشد، اما این تاثیر دیدگاه در تمام جنبه‌های زندگی روزمره شما از جمله در محل کار، دانشگاه، بیمارستان و… نیز وجود دارد.
آگاهی از اثر هاله ای، به ما کمک می‌کند راحت‌تر تاثیر این خطا را روی زندگی خود تشخیص دهیم. چه بخواهید شخص دیگری را ارزیابی کنید، چه تصمیم بگیرید به کدام کاندیدای سیاسی رای دهید یا حتی یک فیلم برای تماشا انتخاب کنید، باید توجه داشته باشید که برداشت شما چه تاثیری روی ارزیابی‌تان خواهد داشت. این خطای ادراکی در محیط کار و تصمیم‌گیری در سازمان نیز به اشکال مختلف نمود پیدا می‌کند. اگر می‌خواهید از بروز اثر هاله ای در سازمان جلوگیری کنید و اثر خطای هاله ای بر تصمیم‌گیری در سازمان را بررسی کنید، این مطلب کیو سی بی برایتان مفید خواهد بود. در این مطلب با تاریخچه خطای هاله، مزایا و معایب آن آشنا خواهید شد و با چند مثال اثر هاله‌ای، جزییات بیشتری در رابطه با این خطا در اختیار شما قرار می‌دهیم.
تاریخچه اثر هاله ای
اثر هاله ای برای اولین بار در سال 1920 میلادی، توسط یک روانشناس آمریکایی به نام Edward Thorndike تعریف شد که به‌طورکلی به تمایل به یک استنباط خاص بر اساس یک برداشت کلی اشاره داشت. ثورندیک این مفهوم را برای توصیف مشاهدات خود از افسران نظامی استفاده کرد که باید زیردستان خود را رتبه‌بندی می‌کردند. بسیاری از مافوق‌ها، بدون برقراری ارتباط با نظامیان رده پایین، به‌طور ناخودآگاه تصور می‌کردند مردان جذاب‌تر، افراد تواناتر و باهوش‌تری هستند و ویژگی‌های رهبری بیشتری نسبت به سایرین دارند. این روانشناس، خطای ثابت در رتبه‌بندی‌های روان‌شناختی را به عنوان اثر هاله ای معرفی کرد.
تعریف اثر هاله ای
امروزه اثر هاله ای (Halo Effect) یا خطای هاله ای (Halo Error)، اصطلاحی است که به درک فرد نسبت به دیگران اشاره دارد. به عنوان مثال زمانی‌که برای اولین بار با شخصی ملاقات می‌کنیم، تمایل داریم که ویژگی‌های منفی فرد را نادیده بگیریم و فقط روی ویژگی‌های مثبت تمرکز کنیم. در چنین شرایطی ما تحت‌تاثیر ذهنیت خود هستیم و برداشت مثبتی از شخصیت او خواهیم داشت. به عنوان یک مثال ساده، اگر در یک جلسه مصاحبه، گفتگو با یک جمله مثبت از سمت مصاحبه‌شونده آغاز شود، در این صورت مصاحبه‌کننده به خاطر خطای هاله ای تمایل بیشتری به داشتن تصور مثبت از طرف مقابل خواهد داشت.
نام‌گذاری خطای هاله ای روی این اثر، برگرفته از اصطلاح Halo یا هاله با مفهوم مذهبی است. معمولا در نقاشی‌های بی‌شماری از قرون وسطی و رنسانس از یک دایره نورانی در اطراف سر چهره قدیسان برای نشان دادن قداست استفاده می‌شد که او را فردی خوب و شایسته نشان می‌داد. به عبارت دیگر، شما قضاوت خود را از یک ویژگی قابل‌مشاهده به کل شخصیت یا موضوع تعمیم می‌دهید.
اثر هاله ای در محیط کار
بسیاری از مطالعات در حوزه روانشناسی سازمانی نشان‌دهنده وجود اثر هاله ای در سازمان است. حالا این سوال مطرح می‌شود که اثر هاله ای چگونه خود را در محیط کار نشان می‌دهد؟ خطای هاله ای می‌تواند بر نحوه تعامل متخصصین در محل کار تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، یک سرپرست یا مدیر ممکن است بیشتر ویژگی‌های مثبت را به همکارانی که شیک‌تر یا جذاب‌تر هستند تعمیم دهد. کارکنان هم ممکن است به خاطر اثر هاله ای با سرپرستان خود رفتار متفاوتی داشته باشند و ترجیح دهند با مدیر یا سرپرستی کار کنند که از نظرشان ویژگی‌های مثبت‌تری داشته باشد.
اثر هاله ای فقط محدود به نوع نگاه ما به دیگران نمی‌شود، بلکه در نحوه قضاوت ما درباره چیزهای مختلف مثل محصولات و برندها نیز نقش دارد. به عنوان مثال، اگر تصور مثبتی از یک برند خاص داشته باشید، احتمال خرید آن برند بیشتر خواهد بود حتی اگر ذهنیت شما هیچ ارتباطی با کیفیت محصول نداشته باشد.
چند مثال اثر هاله ای در محیط کار
- در یک سازمان، کارمند باهوش و شاد همواره نگرش مثبتی دارد و با اشتیاق به پروژه می‌پردازد، به همین دلیل ممکن است به خاطر این شخصیت بیرونی، به عنوان یک کارمند ایده‌آل شناخته شود. مدیران ممکن است در انتقاد یا ارزیابی این نوع کارمندان دچار مشکل باشند زیرا اثر هاله ای، فرد را به عنوان یک سخت‌کوش می‌شناسد که همیشه نقش مشوق دارد. ممکن است سرپرستان پس از بررسی دقیق‌تر متوجه شوند با اینکه فرد پروژه‌ها را با ذوق انجام می‌دهد اما تعداد کمی از آن‌ها را تکمیل می‌کند یا فاقد مهارت‌های لازم برای وظایف و مسئولیت‌هایی است که روی دوشش قرار گرفته است.
- تصمیم‌گیری‌های استخدام ممکن است تحت تاثیر خطای هاله ای قرار بگیرند. معمولا افراد با ظاهر جذاب اثر هاله ای ایجاد می‌کنند و ظاهر بیرونی آن‌ها، قضاوت در مورد قابلیت‌ها و عملکردشان مختل می‌کند. چنین افرادی معمولا تصویری از اعتمادبه‌نفس و توانایی ارائه می‌دهند درحالی‌که ممکن است قابلیت انجام وظایف شغلی موردنظر را نداشته باشند.
اثر شاخ؛ نقطه مقابل اثر هاله ای
نقطه مقابل خطای هاله ای، اثر شاخ یا Horn Effect است که به نام شاخ شیطان شناخته می‌شود. اگر نسبت به یک شخص، برداشت منفی داشته باشیم، ترجیح می‌دهیم ویژگی‌های مثبت او را نادیده بگیریم و فقط روی موارد منفی تمرکز کنیم. این خطای ادراکی مانند خطای هاله ای در موارد دیگر مثل محصولات یا برند نیز کاربرد دارد.
مزایا و معایب اثر هاله ای
افرادی که می‌دانند اثر هاله ای در سازمان چیست، به‌خوبی آگاهند که این خطای شناختی مانند یک شمشیر دولبه است. اگر افراد نسبت به این موضوع آگاه باشد، می‌تواند در جهت پیشرفت سازمان و ارتباطات گام بردارند، در طرف مقابل اگر نسبت به این خطا بی‌توجه باشند، پیامدهای منفی زیادی برای سازمان به دنبال خواهد داشت. بنابراین می‌توان گفت که اثر هاله ای مزایا و معایبی دارد. به عنوان مثال، به ما کمک می‌کند قضاوت‌های سریع و شهودی بر اساس ظاهر و برداشت اولیه از دیگران داشته باشیم که این توانمندی در شرایط بحرانی و تصمیم‌گیری‌های سریع می‌تواند سودمند باشد. اما در حالت دیگر، ممکن است منجر به قضاوت‌های نادرست و ناعادلانه شود.
چگونه می‌توان از اثر هاله ای جلوگیری کرد؟
به عنوان مدیر یا سرپرست در یک سازمان، اجتناب از اثر هاله ای و اثر شاخ در محل کار به بهبود همکاری، کار تیمی، مشارکت اعضای تیم و به‌طور کلی فرهنگ سازمانی کمک می‌کند. راه‌های زیادی وجود دارد که از سوگیری جلوگیری می‌کند، نکات زیر به شما کمک می‌کند تا از بروز این اثرات در محیط کار خود جلوگیری کنید:
- ساختاردهی بر اساس عملکرد: توجه داشته باشید که به جای اندازه‌گیری عملکرد بر اساس ادراک یا قضاوت شخصی، شواهد موثقی در مورد عملکرد هر یک از اعضای تیم جمع‌آوری کنید. شواهد ممکن است شامل اطلاعاتی در مورد کار اعضا باشد و چون براساس متغیرهای خاصی اندازه‌گیری می‌شوند، نظر شخصی در آن‌ها دخیل نیست.
- آگاهی از سوگیری‌ها و تعصبات: مدیران ممکن است گاهی روی مواردی تعصب داشته باشند در حالی‌که هیچ دلیل قاطعانه در رابطه با این موارد وجود ندارد. به همین دلیل، بررسی منشا سوگیری‌های تعصبی مهم است. آگاهی از تعصبات و تمرین برای حذف آن‌ها می‌تواند ابزار مفیدی برای رهبری در سازمان و جلوگیری از اثر هاله‌ای باشد.
- تمرکز بر ارزش‌گذاری اعضای تیم: ارزش‌گذاری بر همه اعضای تیم، بدون در نظر گرفتن ذهنیت‌های منفی یا مثبت، می‌تواند احساس مشارکت به کارکنان ببخشد. مدیران با تشکر از کارکنان می‌توانند به آن‌ها احساس ارزشمندی بدهند.
- ارائه فرصت شکوفایی به همه: یکی از راه‌های جلوگیری از اثر هاله ای در محل کار، ارائه فرصت یکسان به همه کارکنان است. این فرصت می‌تواند مشارکت در گفتگو، ارائه ایده، ارائه بازخورد و… باشد.
کلام آخر
در این مطلب به‌طورکلی با مفهوم اثر هاله ای و اثرات آن در سازمان آشنا شدید. مدیران سازمان و مدیریت منابع انسانی به‌خوبی می‌دانند که باید توجه ویژه‌ای به اثر هاله ای در سازمان داشته باشند. مدیران شرکت‌ها از مزایای اثر هاله ای استفاده می‌کنند تا در تصمیم‌گیری‌های مهم در سازمان دقیق و درست عمل کنند اما همواره باید در نظر داشت که این خطا معایبی هم دارد.
سوالات متداول:
اثر هاله ای زمانی اتفاق می‌افتد که برداشت‌های مثبت ما از افراد، برندها و محصولات، ما را به سمت نگرش مثبت نسبت به آن‌ها سوق دهد.
از طریق ساختاردهی بر اساس عملکرد بدون توجه به برداشت‌های شخصی، آگاهی و کنترل سوگیری‌ها و تعصبات، تمرکز بر ارزش‌گذاری اعضای تیم، ارائه فرصت شکوفایی به همه بدون در نظر گرفتن ذهنیت‌های قبلی می‌توان اثر هاله ای در سازمان را کنترل کرد.
خطای هاله ای در محیط کار، تجارت، روابط شخصی، دانشگاه و… ایجاد می‌شود و برداشت اولیه فرد نسبت به افراد، برند یا محصولات، روی ذهنیت وی تاثیر می‌گذارد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!