چارت سازمانی چیست؟ | بررسی انواع + نمونه های واقعی

شاید تعریف سازمان به صورت تئوری مشکل و در عین حال بی‌فایده باشد، اما چارت سازمانی نموداری است که تجسم عینی سازمان و اجزای آن را در اختیار شما قرار می‌دهد. نمودار یا چارت سازمانی نمایشِ تصویری ساختار داخلی یک شرکت است که مسئولیت هر بخش، روابط بخش‌ها با یکدیگر و سلسله مراتب مدیریت را نشان می‌دهد. این نمودار با مدل‌سازی بخش‌های شرکت، یک طرح اولیه از شرکت ایجاد می‌کند.

چارت سازمانی به طور معمول داده‌ها را به صورت «سلسله مراتبی»نمایش می‌دهد. این نمودار سلسله مراتب ارتباطات سازمانی شرکت را نشان می‌دهد. همچنین نشان می‌دهد که چه کسی با چه کسی در ارتباط است و هر عضو زیر نظر چه کسی کار می‌کند و باید به چه کسی گزارش دهد و نقش‌ها و مسئولیت‌های اشخاص در شرکت را مشخص می‌کند. 

چرا از نمودارهای سازمانی شرکت استفاده کنیم و اهداف آن چیست؟

انواع مختلف نمودارهای سازمانی اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند، اما همه آنها می‌توانند در درک عملکرد درونی یک کسب و کار مفید باشند. هدف از چارت سازمانی کمک به افراد برای درک سازمان و انتقال ساختار آن به دیگران است. 

این ابزار هم برای مدیران و هم برای کارمندان می‌تواند مفید باشد، زیرا به روشن شدن نقش‌ها و مسئولیت‌ها کمک می‌کند و درک ارتباط بخش‌ها و تیم‌های مختلف با یکدیگر را آسان‌تر می‌کند. نمودارهای سازمانی به شما نشان می‌دهد که بخش‌های شرکت شما چگونه با هم ارتباط برقرار می‌کنند و چگونه برای انجام یک کار با یکدیگر همکاری می‌کنند. 

چارت سازمانی می‌تواند ابزار مفیدی برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری باشد. با استفاده از چارت سازمانی به راحتی می‌توانید ببینید که تیم‌ها چگونه مستقر شده‌اند و زیر نظر چه کسانی کار می‌کنند و می‌توانید در مورد این تیم‌ها و کارمندان تصمیم‌گیری کنید. با استفاده از این نمودار به راحتی می‌توانید کنترل عملیاتی را به دست گیرید. این ابزار مفیدی برای کسب‌وکارها جهت برنامه‌ریزی عملیات و تصمیم‌گیری درباره نحوه تخصیص منابع است.

نمودار سازمانی ایده یا راهنماهای لازم برای ارائه گزارش کار را در اختیار شما قرار می‌دهد. نمودار سازمانی برای نشان دادن اینکه چه کسی به چه کسی گزارش می‌دهد و چه کسی بر کدام حوزه‌های سازمان اختیار دارد به کار می‌رود. 

با به کارگیری چارت سازمانی می‌توانید بررسی کنید که کار چه بخشی نقص دارد. با استفاده از چارت سازمانی می‎توانید در زمان بحران نیروی مورد نیاز را سریعاً تشخیص دهید و یک برنامه خوب برای گذار از فاجعه تهیه کنید. همچنین می‌توانید با بررسی چارت سازمانی، عکس‌العمل کارکنان در زمان بحران و در مواجهه با مشکلات و خطرات را تمرین کنید.

تفاوت بین ساختار سازمانی و نمودار سازمانی

در ظاهر ممکن است نمودارهای سازمانی و ساختارهای سازمانی بسیار شبیه به هم به نظر برسند. با این حال، آنها تفاوت‌های قابل توجهی دارند. در زیر به برخی از تفاوت‌های اصلی آنها اشاره می‌شود:

• ساختار سازمانی طرحی است که نقش‌ها، پیوندها و جریان اطلاعات را در یک سازمان تعریف می‌کند. در مقابل نمودار سازمانی این ساختار را به تصویر می‌کشد.
• شرکت‌ها ساختارهای سازمانی خود را حول بخش‌های عملیاتی شرکت تعریف می‌کنند به عنوان مثال، امور مالی، بازاریابی، فروش و غیره. در مقابل یک چارت سازمانی حول افراد داخل شرکت و عناوین شغلی آنها طراحی می‌شود.
• ساختار سازمانی اهداف و شاخص‎های کلیدی عملکرد (KPI) را برای هر گروه عملیاتی و نقش شغلی مستقل در یک شرکت تعریف می‌کند. در مقابل، یک چارت سازمانی عنوان شغلی هر فرد را نشان می‌دهد و ممکن است حاوی اطلاعات مورد نیاز مدیریت منابع انسانی باشد.
• ساختار سازمان پس از تعریف، تغییر نمی‌کند مگر اینکه شرکت راهکارهای جدیدی را برای ارتقا یا تغییر استراتژی خود اتخاذ کند. در حالی که نمودارهای سازمانی خیلی سریع منسوخ می‌شوند. افراد اغلب به شرکت‌ها می‌پیوندند و در مقابل افرادی نیز سازمان را ترک می‌کنند. این باعث می‌شود نمودار سازمانی تقریباً بلافاصله قدیمی شود.

مزایای استفاده از نمودارهای سازمانی شرکت

برای درک ساختار داخلی شرکت خود، باید یک ساختار سازمانی داشته باشید که تعریف‌کننده بخش‌ها و روابط هر بخش در شرکت شما باشد. بسیاری از شرکت‌ها از چارت سازمانی برای بهبود ساختار داخلی سازمان استفاده می‌کنند. مزایای استفاده از این نمودار عبارتند از:

• دپارتمان‌های شرکت برای انجام هر پروژه به راحتی و به سرعت با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.
• چارت سازمانی رابطه بین بخش‌های مختلف، چگونگی تاثیر هر کدام بر دیگری و نقش هر کدام را به شما نشان می‌دهد.
• با توجه به نقش سازمانی هر کارمند، با مسئولیت مربوط به او آشنا خواهید شد و می‌توانید براساس اهداف شرکت به راحتی آن را تغییر دهید.
• با مشاهده چارت سازمانی می‌توانید به سرعت وظایف هر تیم را اصلاح کرده و آن را از نو سازماندهی کنید.

انواع چارت سازمانی در شرکت‌ها چگونه‌اند؟

شرکت‌ها از معماری داخلی یکسانی پیروی نمی‌کند. ساختار هر شرکت بسته به اندازه و بخش‌های آن متفاوت است. انواع مختلفی از نمودارهای سازمانی وجود دارد که هرکدام اهداف جداگانه‌ای را دنبال می‌کنند و می‌توان آنها را به روش‌های مختلفی ایجاد کرد. چهار ساختار داخلی اصلی وجود دارد که  در ادامه انواع چارت سازمانی را شرح خواهیم داد.

1.نمودار سازمانی سلسله مراتبی

چارت سازمانی سلسله مراتبی رایج‌ترین نوع نمودار سازمانی است. این ساختار یک سازمان را در قالب سنتی و از بالا به پایین نشان می‌دهد. این نوع نمودار سازمانی برای نمایش زنجیره فرماندهی و نشان دادن نحوه ارتباط بخش‌ها و تیم‌ها با مدیران مفید است.

2.کارکردی از بالا به پایین

چارت سازمانی عملکردگرا معمولاً در هر شرکتی استفاده می‌شود و به شما می‌گوید که شرکت چگونه از بالا به پایین و به چه روشی اداره می‌شود. چارت سازمانی کارکردگرا از بالا به پایین، ساختار سلسله مراتبی بخش‌های مختلف شرکت مانند بخش مالی، بخش فناوری اطلاعات، منابع انسانی، زنجیره تامین و غیره را نشان می‌دهد. این نمودار کارمندان را بر اساس عملکرد یا نقش شغلی گروه‌بندی می‌کند، به عنوان مثال، همه کارکنان بازاریابی با هم و همه کارمندان فروش با هم گروه‌بندی می‌شوند. 

3.تقسیم‌بندی شده

نمودار تقسیم‌بندی معمولاً توسط سازمانهایی استفاده می‌شود که از نظر جغرافیایی وسیع هستند. شرکت‌هایی که شامل چندین بخش باشند از این چارت سازمانی برای ردیابی ارتباطات سازمانی بخش‌های مختلف شرکت استفاده می‌کند می‌کند. به عنوان مثال، آمازون دارای بخش‌های مختلفی مانند توسعه نرم‌افزار، خط مونتاژ، آمازون پرایم و غیره است. این بخش‌ها منابع انسانی، بازاریابی و غیره دارند، بنابراین برای ردیابی همه چیز به یک نمودار تقسیم‌بندی یا بخش‌بندی شده نیاز دارند.

4.ماتریس

در هر شرکتی، تیم‌ها روی پروژه یا وظایف خاصی کار می‌کنند. در یک سازمان ماتریسی، دو یا چند رئیس برای هر کارمند وجود دارد. چارت سازمانی ماتریسی به سادگی همکاری تیم‌ها را در شرکت نشان می‌دهد. این نمودار نشان می‌دهد که کارکنان چگونه برای هر محصول گروه‌بندی شده‌اند و کارکنان هر تیم با چه محصول یا مدیر پروژه‌ای در ارتباط هستند. این چارت سازمانی به شما نشان می‌دهد که این تیم‌ها چگونه با یکدیگر ارتباط دارند و چه عملکرد متقابلی دارند.

5.افقی یا مسطح

چارت سازمانی مسطح ساده‌ترین نوع نمودار سازمانی است. چارت‌های سازمانی افقی یا مسطح توسط شرکت‌هایی استفاده می‌شود که بسیار کوچک بوده و به دپارتمان مختلف تقسیم نشده‌ باشند. این شرکت‌ها هیچ سلسله مراتب مدیریتی ندارند و همه به یک مدیر عامل یا موسس شرکت گزارش می‌دهند. هر فرد در سازمان شخصا مسئولیت وظایف سازمانی را به عهده دارد. استارت آپ‌ ها از آنجایی که همه باید در پروژه درگیر شوند و از آنچه دیگران روی آن کار می‌کنند آگاه باشند، معمولاً از این نمودارها استفاده می‌کنند.

چگونه یک نمودار سازمانی شرکت بسازیم؟

نمودارهای سازمانی را می‌توان به صورت دستی یا با برنامه‌های نرم‌افزاری ایجاد کرد. ایجاد یک نمودار از ابتدا می‌تواند زمان‌بر باشد، بنابراین استفاده از الگوها یا ابزارهای آنلاینی که نمودارها را به طور خودکار تولید می‌کنند مفید است. قبل از شروع به ساختن چارت سازمانی، باید با انواع نمودارهای سازمانی و اهداف آن آشنایی داشته باشید. فرآیند زیر یک روند کلی برای ایجاد چارت سازمانی هر شرکت است:

• اولین چیز این است که شرکت خود را بشناسید و به نسبت اندازه و وسعت شرکت خود آگاه باشید. 
• تا حد امکان داده جمع‌آوری کنید. این داده‌ها می‌توانند از منابع مختلفی از جمله فهرست راهنمای کارکنان فعلی شرکت، شرح وظایف و حتی نمودارهای سازمانی گذشته به دست آیند. 
• اطلاعات مربوط به هر کارمند، هر تیم و بخش‌های شرکت را داشته باشید و سپس آنها را با توجه به درجه اهمیت جایگاه هر کدام را مشخص کنید.
• داده‌های جمع‌آوری شده را به گونه‌ای منطقی سازماندهی کنید. با شناسایی سطوح اصلی سازمان شروع کنید و سپس تعیین کنید که در هر سطح چند سطح فرعی وجود دارد.
• تصمیم بگیرید که چه اطلاعاتی را می‌خواهید در هر کادر نمودار خود بگنجانید.
• یک فایل اکسل از تمام اطلاعات مربوطه ایجاد کنید. 
• اکنون شما باید تمام این اطلاعات را در نمودار سازمانی نمایش دهید، الگوهای مختلف را بررسی کنید تا بهترین ایده‌ را برای انجام آن بیابید.
• با استفاده از قالب‌های نمودار سازمانی رایگان یا الگوهای یک نرم‌افزار نمودار سازمانی می‌تواند چارت سازمانی خود را رسم و مدل‌سازی کنید.
• نمودار را در کل شرکت منتشر کنید و کارمندان را وادار کنید تا طبق نمودار عمل کرده و گزارش دهند.

چگونه نمودار سازمانی را ارتقا دهیم؟

اگر به دنبال بهبود نمودار سازمانی خود هستید، ابتدا اهداف چارت سازمانی خود را در نظر بگیرید که آیا صرفاً برای نشان دادن ساختار سازمان شماست یا می‌خواهید کارآمدتر و آموزنده‌تر باشد؟ 

• برای بهبود چارت سازمانی باید اطلاعات بیشتری مانند نام و اطلاعات تماس را به هر کادر اضافه کنید. همچنین می‌توانید توضیحاتی در مورد کارهایی که هر تیم یا بخش انجام می‌دهد اضافه کنید.
• راه دیگر برای بهبود چارت سازمانی، کدگذاری رنگی آن است. این کمک کند تا سریعاً تشخیص دهند که برای انجام هر وظیفه خاص باید به کدام تیم یا بخش‌ها رجوع کنند.
• در نهایت، فراموش نکنید که نمودار سازمانی خود را به‌روز نگه دارید. همانطور که سازمان شما تغییر و رشد می‌کند، نمودار سازمانی شما نیز باید به روز شود. با به روز رسانی منظم آن، همیشه دقیق‌ترین اطلاعات در دسترس خواهند بود.

مثال‌هایی از چارت سازمانی شرکت های بزرگ

در زیر با چند نمونه چارت سازمانی از کمپانی‌های غول‌پیکر دنیا آشنا شوید:

1.چارت سازمانی آمازون

از آنجایی که آمازون بزرگترین شرکت تجاری خرده فروشی اینترنتی در سطح جهان است، ساختار سازمانی آمازون سلسله مراتبی است. جف بازوس مدیرعامل اصلی این شرکت است و سپس به مدیران ارشد و منابع انسانی بخش‌های مختلف آمازون اشاره می‌شود. بنابراین چارت سازمانی آمازون هم سلسله مراتبی و هم تقسیم بندی شده است.

2.چارت سازمانی اپل

چارت سازمانی اپل به عنوان برجسته‌ترین تولید‌کننده دستگاه‌های تلفن همراه، بیشتر سلسله مراتبی است. همچنین در چارت سازمانی اپل تقسیم‌بندی‌های مبتنی بر محصول نیز وجود دارد، بنابراین نمودار تقسیم‌بندی شده نیز هست. از آنجایی که تعامل و عملکرد متقابل بخش‌های مختلف نیز قابل مشاهده است، چارت سازمانی ماتریس نیز شده است.

3.چارت سازمانی گوگل

چارت سازمانی غول فناوری گوگل، ساختار ماتریسی بیشتری دارد، زیرا بسیاری از بخش‌های آن در حال کار هستند. همچنین ساختار مسطح جزئی نیز در این سازمان دیده می‌شود. مسطح بودن نشان‌دهنده رشد شرکت در مقابل رقبای اصلی آن است.

4.چارت سازمانی استارباکس

شرکت استارباکس یک مدل سازمانی ترکیبی دارد. این شرکت دارای ساختاری سلسله مراتبی است. از آنجایی که بخش‌های متعددی در ساختار سازمانی استارباکس وجود دارد، مدل چارت سازمانی تقسیم‌بندی‌شده است. تقسیم‌بندی‌های مبتنی بر محصول نیز دیده می‌شود، همچنین در این سازمان ساختار ماتریس نیز مشاهده می‌شود.

5.چارت سازمانی نایک

نایک یک تجارت جهانی است، از این رو شعبه‌هایی در سراسر جهان دارد. تقریباً همه کشورهای جهان دارای یک بخش فعال نایک هستند. بنابراین، ساختار سازمانی به دلیل جغرافیای وسیعی که دارد، تقسیم‌بندی شده است.

کلام آخر

همانطور که ذکر شد، هنگامی که در مورد نوع نموداری که می‌خواهید استفاده کنید تصمیم گرفتید، باید اطلاعاتی در مورد سازمان جمع‌آوری کنید. این شامل اسامی و عناوین کارکنان و همچنین نقش‌ها و مسئولیت‌های آنها می‌شود. همچنین ممکن است لازم باشد اطلاعاتی در مورد ساختار سازمان، مانند تعداد سطوح در سلسله مراتب یا تعداد کارکنان در هر بخش، درج کنید.

منبع

---

سوالات متداول: