اثر ایکیا، یکی از خطاهای شناختی است که شاید شما هم آن را در زندگی عادی خود تجربه کرده باشید. آیا تا به حال احساس کرده‌اید که هیچ کیکی به خوشمزگی کیک‌هایی که خودتان می‌پزید نیست؟ شاید برایتان جالب باشد که بدانید یک شرکت آمریکایی در سال 1950، بسته‌های پودر کیک آماده تولید می‌کرد که مشتریان تمایل زیادی به خرید نشان نمی‌دادند. پس از بررسی‌های مختلف به این نتیجه رسیدند که علت این است که مشتریان از اینکه فقط آب و پودر کیک را ترکیب کنند و آن را در فر بگذارند، احساس خوبی ندارند. بنابراین تصمیم گرفتند با طراحی جدید و در نظر گرفتن اثر ایکیا، مشارکت افراد را در تهیه کیک بیشتر کنند. در بسته‌بندی‌های جدید، اضافه کردن شیر، تخم‌مرغ و روغن هم به عهده خریدار بود که باعث شد ارزش بیشتری برای چیزی که با دستان خود تهیه می‌کنند قائل باشند.
اثر ایکیا یعنی شما ارزش بیشتری برای چیزی که برای آن تلاش کرده باشید قائل می‌شوید. با توجه به اینکه امروزه تولید انبوه جای خود را به سفارشی‌سازی داده است، اثر ایکیا اهمیت زیادی در جوامع و سازمان پیدا کرده است. در این مطلب از کیو سی بی به شما توضیح خواهیم داد اثر ایکیا چیست و درباره اثر ایکیا در محیط کار صحبت خواهیم کرد.
اثر ایکیا چیست؟
اثر ایکیا (IKEA Effect) یکی از خطاهای شناختی است که وقتی ما برای به دست آوردن یک محصول، تکمیل یک پروژه یا به پایان رساندن آن تلاش می‌کنیم اتفاق می‌افتد. طبق تعریف اثر ایکیا، انسان نسبت به چیزهایی که در ساختشان مشارکت دارد، احساس تعلق‌خاطر بیشتری دارد و برای آن‌ها ارزش بیشتری قائل می‌شود. این نظریه توسط مایکل نورتون در یک مقاله در سال 2012 میلادی معرفی شد که آن را صرفا به عنوان (افزایش در ارزش‌گذاری محصولات خودساخته) تعریف کرده بود. نام ایکیا برگرفته از نام یک کمپانی سوئدی است که بسیاری از محصولات آن از جمله مبل و لوازم خانه، نیاز به مونتاژ مصرف‌کننده دارند.
به خاطر اثر ایکیا بسیاری از ما حاضریم پول بیشتری برای تجربیات متفاوتی که ما را ملزم به انجام یک کار می‌کند، پرداخت کنیم. این تجربیات ممکن است سرگرم‌کننده یا خلاقانه باشند. البته این اثر ممکن است درک نادرستی از نتیجه نهایی به ما بدهد، به عنوان مثال زمانی‌که روی چیزی سخت کار می‌کنیم، به آن افتخار می‌کنیم و تمایل داریم بیش‌ازحد به کیفیت آن اعتماد کنیم!
با توجه به روانشناسی سازمانی، اثر ایکیا در محیط کار مجموعه‌ای از احساسات مثبت (از جمله شایستگی) به همراه دارد که با تکمیل موفقیت‌آمیز یک کار و تمرکز بر ویژگی‌های مثبت کار، بین تلاش و علاقه رابطه موثری ایجاد می‌کند. شرکت‌های زیادی از اثر ایکیا به نفع خود استفاده می‌کنند. مثلا برخی از رستوران‌های زنجیره‌ای به سادگی مواد اولیه تهیه غذا را در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند و با اندکی راهنمایی به آن‌ها اجازه می‌دهند که با دست‌های خودشان غذا را تهیه کنند. این کار هم هزینه‌های مربوط به نیروی کار را کاهش می‌دهد و هم مشتری ارزش بیشتری برای غذای خود قائل خواهد شد.
چرا اثر ایکیا مهم است؟
اثر ایکیا فواید روانشناختی زیادی دارد که از آن‌ها می‌توان در فرآیندها سازمان، استراتژی‌های بازاریابی و… استفاده کرد. به همین دلیل این خطای شناختی اهمیت زیادی برای دوره مدیریت منابع انسانی و بهبود عملکرد سازمان‌ها دارد.
- ما نیاز روانشناختی داریم که احساس شایستگی داشته باشیم.
- دوست داریم احساس کنیم که تلاش ما ارزشمند است.
- همه ما نسبت به چیزهایی که به نحوی به ما مرتبط باشد، احساس مثبتی داریم.
اثر ایکیا و تعامل کارکنان در محیط کار
مفهوم تاثیر ایکیا در محیط کار در مورد ابتکارات سازمانی و تلاش برای بهبود مشارکت کارکنان اعمال می‌شود. زمانی‌که کارکنان در طراحی یا شکل‌گیری فرآیند، نقش داشته باشند، ارزش بیشتری برای ابتکارات و تغییرات قائل می‌شوند. اگر کارکنان احساس مالکیت بیشتری بر نتایج کار داشته باشند، احتمال بیشتری دارد که ایده، تغییر یا برنامه را بپذیرند و از آن حمایت کنند. به عنوان مثال فرض کنید که سازمان شما نیاز به بهبود همکاری متقابل دارد. منابع انسانی با توجه به اصول استاندارد ایزو 34000، دقیقا می‌داند که برای این بهبود چه فرآیندهایی صورت بگیرد، اما اگر همان اقدامات توسط اعضای تیم برنامه‌ریزی شود، تعهد بیشتری در محیط کار ایجاد می‌شود. این اقدام، یک تغییر قدرتمند در درک کارمند از کارهایش ایجاد خواهد کرد.
روش‌های کنترل اثر ایکیا در سازمان
همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم، اثر ایکیا نشان می‌دهد که مردم برای چیزی که می‌سازند، ارزش قائل هستند. شما به عنوان مدیریت منابع انسانی می‌توانید این اصل را در محل کار تحت کنترل قرار دهید. در این بخش، این روش‌ها را به شما معرفی می‌کنیم.
به جای کارهای آماده، به افراد فرصت دهید تا عناصر مربوط به کار خود را مشخص کنند.
از نظر طراحی شغل، اغلب از رهبران هر تیم خواسته می‌شود تا شرح وظایف کاملی برای اعضای تیم تهیه کنند، در چنین شرایطی هیچ فضا یا فرصتی برای افراد فراهم نمی‌شود تا نقش‌هایشان را در سازمان شکل دهند. اکثر سازمان‌ها عملا با انتقال مسئولیت‌ها به صورت حاضر و آماده و با جزییات کار، فعالیت خود را پیش می‌برند درحالی‌که با توجه به اثر ایکیا در سازمان، ممکن است بتوانند ناخواسته بر میزان ارزش‌گذاری افراد برای کاری که انجام می‌دهند تاثیر بگذارند. برای بهبود این مسئله می‌توان فرصت‌هایی برای افراد ایجاد کرد تا خودشان آزاد باشند و بر نحوه انجام کارشان کنترل داشته باشند. به عبارتی به جای اینکه به کسی بگویید چه کاری را به چه روشی انجام دهد، تمرکز را روی نتیجه بگذارید و به او فرصت دهید تا بهترین راه را برای رسیدن به هدف انتخاب کند.
اهداف و استراتژی کلیدی را به‌طور مشترک ایجاد کنید
اثر ایکیا نشان می‌دهد که کارکنان برای استراتژی‌ها، چشم‌اندازها، ماموریت‌ها و اهدافی که در ساختن آن‌ها نقش داشته باشند، ارزش بیشتری نسبت به ارزش‌های از پیش تعیین شده قائل هستند. با این حال، معمولا این تصمیم‌ها توسط مدیریت و گروه‌های کوچک اجرایی، بدون حضور نیروی کار گرفته می‌شوند. در چنین شرایطی برای کنترل اثر ایکیا در محیط کار، می‌توانید به جای اینکه صرفا استراتژی را به عنوان چیزی که از قبل تعیین شده ارائه دهید، توجه به ایده‌های کارکنان را به عنوان بخشی از فرآیند تعریف کنید.
مراقب باشید که چه چیزی را حذف می‌کنید
حذف وظایف و آسان‌تر کردن جنبه‌های کار می‌تواند اتفاق لذت‌بخشی باشد. در ظاهر، ساده‌سازی یا توقف فعالیت‌هایی خاص، زندگی کاری ما را قابل‌کنترل‌تر و کم‌استرس می‌کند. اما همین کار ممکن است تاثیر منفی بالقوه‌ای روی سطح رضایتمان داشته باشد. محققان دریافته‌اند که در برخی شرایط، کاهش خواسته‌های شغلی می‌تواند مشارکت و لذت کلی افراد را نسبت به شغل کاهش دهد و اثر ایکیا در محیط کار نادیده گرفته شود.
نکات منفی درباره اثر ایکیا
حالا که به خوبی می‌دانید اثر ایکیا چیست، بهتر می‌توانیم نکات منفی مربوط به آن را بررسی کنیم. به‌طور کلی می‌توان گفت که اثر ایکیا بی‌ضرر است اما واقعیت این است که همه افراد، همیشه قرار نیست ایده خوبی داشته باشند، اگر نتوانیم نقص‌های ایده‌های خود را تشخیص دهیم و یا حاضر به شنیدن انتقادهای سازنده نباشیم، اثر ایکیا در محیط کار ممکن است ما را با مشکل مواجه کند.
به عنوان مثال، این اثر ممکن است افراد باهوش و مدیران را به ارزیابی نادرست از خلاقیت‌هایشان سوق دهد. زمانی‌که فرد، زمان و انرژی زیادی برای ایده خود صرف کرده باشد، ممکن است بدون در نظر گرفتن متغیرهای دیگر، تصمیم اشتباهی بگیرد. قابل درک است که همه برای زمان و تلاش خود ارزش قائل هستند اما گاهی‌اوقات این اثر باعث می‌شود که با وجود خطرات و معایب ایده‌ها، فرد حاضر به مصالحه نباشد و کل پروژه را به خطر بیندازد. به همین خاطر بهتر است برای کنترل اثر ایکیا در سازمان، همواره مشاورین هم در تصمیم‌گیری‌ها دخیل باشند.
کلام آخر
مردم برای چیزهایی که زمان و انرژی خود را صرف می‌کنند و در ساخت آن دخیل هستند، ارزش قائل هستند. ایجاد راه‌حل‌های از پیش آماده شده در تعریف سازمان و ارائه تصمیمات آماده برای افرادی که با آن‌ها کار می‌کنیم، برای تسریع فرآیند رسیدن به کارآیی و اثربخشی کار موثری است. با این حال این روش ممکن است تاثیر منفی روی ارزش افرادی که انجام کار را به عهده دارند، داشته باشد. اگر کنجکاو و متعهد به ساختار محیط کاری بهتر هستید، باید سعی کنید با توجه به اثر ایکیا، فرصت‌هایی ایجاد کنید تا کارکنان تاثیر انرژی و تلاش خود را روی کار ببینند و احساس تعلق‌خاطر بیشتری نسبت به مسئولیت‌های خود داشته باشند.
نکات کلیدی:
- اثر ایکیا (IKEA Effect) یکی از خطاهای شناختی است که نشان می‌دهد افراد ارزش بیشتری برای چیزهایی که در ساخت یا تهیه آن دخیل هستند، قائل می‌شوند.
- اثر ایکیا اولین بار در سال 2012 میلادی، توسط مایکل نورتون در یک مقاله معرفی شد.
- اثر ایکیا بر اساس نام شرکت IKEA انتخاب شده است که به عرضه محصولاتی می‌پردازد که نیاز به مونتاژ توسط خریدار دارد.
- اثر ایکیا در محیط کار می‌تواند به بهبود عملکرد کارکنان کمک کند؛ زمانی‌که کارکنان در فرآیندها نقش داشته باشند، ارزش بیشتری برای مسئولیت‌ها خود قائل هستند و از آن‌ها حمایت می‌کنند.
- اگر گروه کارمندان نقش معناداری در ایجاد برنامه‌های سازمان داشته باشند، به احتمال زیاد شخصا نسبت به موفقیت خود و برنامه‌ها متعهد می‌شود.
- از جمله روش‌های کنترل اثر ایکیا در سازمان می‌توان به ایجاد اهداف و استراتژی‌ها با هم‌فکری کارکنان، عدم حذف مشارکت‌های شغلی که برای کارکنان لذت‌بخش و ارزشمند است و فرصت به کارکنان برای تعیین عناصر کاری خود اشاره کرد.
- اثر ایکیا اغلب بی‌ضرر است اما گاهی اعتماد بیش‌ازحد به تصمیم‌گیری‌های شخصی ممکن است منجر به خطا شود و تمام جوانب برای تصمیم‌گیری در نظر گرفته نشود که احتمال بروز این مشکل در محیط کار وجود دارد.
سوالات متداول:
اثر ایکیا نوعی خطای شناختی است که باعث می‌شود فرد ارزش بیشتری برای مواردی که در ساخت یا تهیه آن شرکت دارد، قائل می‌شود.
توجه به اثر ایکیا در محیط کار باعث می‌شود که کارکنان در فرآیندهای سازمان و برنامه‌ریزی‌ها نقش داشته باشند. در این شرایط، کارکنان ارزش بیشتری برای مسئولیت‌های خود قائل خواهند بود و تعهد بیشتری نسبت به نتیجه کار خواهند داشت.
چون هر انسانی از نظر روانشناختی نیاز به احساس شایستگی دارد و ترجیح می‌دهد تلاش‌هایش ارزشمند تلقی شوند. به‌طورکلی هر فردی نسبت به چیزهایی که به‌نحوی به او مرتبط می‌شود احساس مثبتی دارد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!