مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست ( HSE ) چیست؟

اگر می‌خواهید فرهنگ سلامت و ایمنی مثبت‌تری ایجاد کنید و اگر بهداشت و ایمنی در کار شما یک مسئولیت اخلاقی و اجتماعی است، شما باید درباره مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست بدانید و این مدیریت برای شما نباید مانند یک کار یا خرج اضافی به نظر برسد. چون فرهنگِ بهداشت و ایمنی در محل کار، سلامت و ایمنی کل سازمانتان را تضمین می‌کند. ما در ادامه علاوه‌بر این‌که قرار است به شما بگوییم مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست چیست، می‌خواهیم به سوالاتی مثل HSE چیست و مدیریت HSE چرا اهمیت دارد، هم پاسخ دهیم. به‌علاوه ما درباره وظایف مدیر HSE صحبت خواهیم کرد چون با طرح بحث در این حوزه مدیریتی اصولاً تعریف مدیریت هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد پس دانستن وظایف مدیر به فهم جایگاه مدیریت در این حوزه کمک می‌کند.

مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست به چه معناست؟

HSE که مخفف Health, Safety and Environment و به‌معنای بهداشت، ایمنی و محیط زیست است، مجموعه‌ای از فرآیندها و رویه‌ها است که خطرات احتمالی را برای یک محیط خاص شناسایی و بهترین شیوه‌ها را برای کاهش یا حذف آن خطرات ایجاد می‌کند و سپس برای پیشگیری از حوادث، واکنش به حوادث و غیره، به کارکنان آموزش می‌دهد. بیشتر حوادث محیط صنعتی، با اعمال ناایمن (ناشی از افراد) مرتبط است. مثال مهم دیگر، تغییر آب‌و‌هواست که تأثیر سوء صنعت بر محیط زیست را باعث می‌شود. همین‌ها افراد را در سطح کوچک و بزرگ به یک ذی‌نفع مهم تبدیل می‌کند. در‌حالی‌که بهداشت و ایمنی با خطرات مبارزه می‌کند، مدیریت زیست محیطی با جنبه‌هایی دیگر سروکار دارد.

به‌عنوان‌مثال، یک هتل که در نزدیکی ساحلی با صخره‌های مرجانی ساخته شده است را درنظر بگیرید. این هتل در آنجا ساخته شده تا بتواند توریست جذب کند (تأثیر تجاری مثبت) اما به‌دلیل محدودیت آب شیرین، تجهیزاتی برای قابل‌شرب‌ساختن آب دریا نصب شده است. پس فاضلاب در نزدیکی صخره به دریا پمپ می‌شود. از‌آنجایی‌که فاضلاب بسیار شور است، صخره را از بین می‌برد (تأثیر منفی زیست محیطی). در نهایتِ این وضع، کسب‌و‌کار هتل کساد می‌شود (تأثیر تجاری منفی)؛ بر همین اساس است که می‌گوییم، مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست بر پیشگیری و اجتناب از مسئولیت‌های قانونی، اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی به نفع کسب‌و‌کارها تمرکز دارد.

10 اصل راهنمای مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست

مانند هر سرمایه‌گذاری دیگری، برای مشاهده نتایج بلندمدت، کمی تلاش در کوتاه‌مدت نیاز است. مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست، نیاز به مشارکت همه افراد سازمان دارد، اما لازم نیست که هزینه‌بر باشد. در هر صورت باید بدانید که زمان و تعهدی که صرف می‌کنید ارزشش را دارد، چون یک محل کار امن‌تر (و شادتر) ایجاد می‌کنید. مدیریت مؤثر سلامت و ایمنی نیازمند رهبری خوب، مشارکت نیروی کار و ارزیابی و بازنگری منظم است. سیستم‌ها و شیوه‌های مدیریت ایمنی و بهداشت شما باید اطمینان حاصل کنند که با خطرات به‌طور‌معقول، متناسب و مسئولانه برخورد می‌شود. بر‌همین‌اساس ما در ادامه درباره ده اصل صحبت خواهیم کرد که می‌توانند در راستای مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست به شما کمک کنند.

اصل اول: تعهد عملی و قابل‌مشاهده مدیران به رعایت ایمنی و بهداشت

تیم‌ها اغلب یک طرز فکر مشترک را اتخاذ می‌کنند. به‌عنوان یک رهبر، آنچه برای شما مهم است برای تیم شما مهم خواهد شد. مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست زمانی موثرتر است که قابل‌مشاهده باشد. این یعنی باید در هر فرصتی تعهد مدیریت را به ایمنی نشان دهید. برای مثال، اگر می‌خواهید تیم شما از تجهیزات ایمنی استفاده کند، حتماً این کار را خودتان به‌عنوان اولین نفر انجام دهید یا مثلاً اگر کارگران باید در جلسات توجیهی ایمنی شرکت کنند، شما نیز باید در آنها حضور داشته باشید. یادتان باشد اگر مدیران شما بهداشت و ایمنی را جدی نگیرند، هیچ‌کس این کار را نخواهد کرد.

اصل دوم: ایجاد یک ساختار مؤثر

مانند هر بخش دیگری از کسب‌و‌کارتان، باید تیم مناسبی برای کار داشته باشید. هنگام تصمیم‌گیری در مورد تیم مدیریت خود، مسئولیت‌ها، نگرش‌ها و قابلیت‌های بهداشت و ایمنی را در نظر بگیرید. شما باید رویه‌های بهداشتی و ایمنی را اجرا و ابلاغ کنید و افرادی را انتخاب کنید که به بهترین نحو آن را ارائه و انجام دهند. این‌ها رهبران سلامت و ایمنی شما هستند که راه را به دیگران نشان می‌دهند.

اصل سوم: بر اساس دانش و داده‌های واقعی با کارکنانتان ارتباط بگیرید

باید از خودتان بپرسید که اهداف شما چیست؟ چرا مهم است؟ افراد باید چه کار کنند؟ وقتی جواب این سؤالات را در نسبت با مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست بدانید مسلماً می‌توانید درباره این موضوع به‌راحتی با کارکنانتان ارتباط برقرار کنید. در این بین باید اطمینان حاصل کنید که پیامی که قرار است به کارکنان برسد، در میانه راه گم یا مخدوش نشود. بحث در مورد سلامت و ایمنی در جلسات مدیریت هم عالی است و قطعاً باید در دستور کار باشد. در ضمن یادتان نرود که نتایج و گزارش‌های پیشرفت را باید با کارکنان در میان بگذارید.

اصل چهارم: ادغام مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست با تصمیمات تجاری

سلامت و ایمنی باید در تصمیم‌گیری‌های تجاری مورد توجه قرار گیرد تا سیستم مدیریت ایمنی و سلامت شما تأثیر پایدار و بنیادین داشته باشد. این یعنی شما موظفید که اجازه ندهید سیستم‌های ایمنی و بهداشت شما کهنه و قدیمی شوند. هنگام خرید تجهیزات جدید به این سوالات فکر کنید؛ این تغییر چه تاثیری بر امنیت افراد خواهد داشت؟ آیا می‌تواند به سلامت کارگران آسیب برساند؟ چه کنترل‌هایی برای کاهش خطرات لازم است؟

اصل پنجم: مشارکت کارگران در حل چالش‌های ایمنی

کارگران شما کارها را انجام می‌دهند و با خطراتی روبرو می‌شوند که شما سعی در کنترل آن دارید. آن‌ها وظایفشان را بهتر از هرکسی می‌دانند. این دانش عملی می‌تواند به نفع شما و همه کارکنانتان مورد استفاده قرار گیرد. تیم شما می‌تواند به شناسایی خطرات یا خرابی‌ها از طریق خود کارگران کمک کند و آنها اغلب می‌توانند راه‌حل‌های مختلفی ارائه دهند.

اصل ششم: مشارکت کارگران در دستیابی به اهداف بهداشتی و ایمنی

وقتی افراد کنترل بیشتری بر کار خود داشته باشند، این مورد می‌تواند نشاط محیط کار را بهبود ببخشد. افراد در این حالت به تنظیم قوانین کمک می‌کنند و کمتر احتمال دارد آنها را زیر پا بگذارند. مشارکت نیروی کار به بهبود مشارکت و دستاوردهای ایمنی کمک می‌کند؛ پس یادتان باشد که قرار نیست فقط به کارگران دستورالعمل‌های بدون توضیح بدهید، شما باید دلیل هر بند دستورالعمل را توضیح دهید. درک دلیل یا اهمیت یک قانون یا روش ایمنی به ایجاد تعهد و انطباق با آن قانون یا روش کمک می‌کند.

اصل هفتم: ارتباط کارکنان با مدیریت را تسهیل کنید

شما نه‌تنها باید تلاش کنید که با کارکنان ارتباط برقرار کنید بلکه باید شرایط را طوری فراهم کنید که ارتباط آنها درباره مسائل بهداشتی و ایمنی، فقط به صندوق انتقادات و پیشنهادات ختم نشود. به یاد داشته باشیم که ارتباط یک خیابان دو طرفه است پس گاهی لازم است کاری کنید که کارکنان مشتاقانه اطلاعاتشان را با شما در میان بگذارند و این ارتباط نباید فقط غیرمستقیم باشد بلکه آنها باید امکان دیدار حضوری با شما را داشته باشند.

اصل هشتم: شناسایی و مدیریت ریسک‌های ایمنی

قبل از اینکه بتوانید ریسک‌ها را مدیریت کنید، باید آنها را شناسایی کنید. باید از خودتان بپرسید ریسک‌ها چه هستند؟ چگونه می‌توانند به افراد آسیب برسانند؟ و چگونه می‌توانید آنها را متوقف کنید؟ تمام کارهای برنامه‌ریزی‌شده باید ارزیابی ریسک شوند تا خطراتْ شناسایی و کنترل شوند. ارزیابی ریسک یک الزام قانونی است. همچنین ناگفته نماند که این کار یک عنصر حیاتی برای مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست است.

اصل نهم: استفاده از مشاوره‌های تخصصی در موقعیت‌های جدید

مواقعی وجود دارد که ممکن است با یک خطر یا چالش غیرعادی روبرو شوید، به‌خصوص زمانی که تکنولوژی تغییر می‌کند و مواد یا تجهیزات جدید معرفی می‌شوند. پس بهتر است برای موقعیت‌هایی که در مورد آنها مطمئن نیستید، مشاوره تخصصی دریافت کنید یا برای به‌دست‌آوردن دانش مورد نیاز، آموزش‌های بیشتری دریافت کنید. همیشه مطمئن شوید که نیروی کار شما می‌توانند به اطلاعاتی که برای انجام کار ایمن نیاز دارند، دسترسی پیدا کنند.

اصل دهم: نظارت منظم، گزارش و بررسی عملکرد

ما زندگی می‌کنیم و یاد می‌گیریم. ممکن است همیشه کارها را 100% درست انجام ندهیم، اما می‌توانیم یاد بگیریم که دفعه بعد چگونه کارها را بهتر انجام دهیم. سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست، به شما اطلاع می‌دهد که آیا حل مشکل درست پیش می‌رود یا نه؟ اگر کارکنان شما مریض هستند، اگر مکرراً اشتباه می‌کنند یا تجهیزات مناسب را به تن نمی‌کنند، این‌ها همه نشانه‌هایی هستند که نشان می‌دهد ممکن است مشکلی پیش بیاید. اما شما می‌توانید قبل از وقوع حادثه جلوی حوادث را بگیرید. برای این کار هم کافی است اطلاعات پیشگیرانه و داده‌های حادثه را ضبط و ارزیابی کنید تا بتوانید مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست را به‌طورمداوم بهبود ببخشید.

وظایف مدیر، سرپرست یا ناظر HSE چیست؟

ناظر یا مدیر بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) به یک شرکت یا سازمان دیگر در بهبود فعالیت‌های عملیاتی کمک می‌کند و در عین حال از رعایت مقررات مطمئن می‌شود. اکثر موقعیت‌های سرپرست HSE نیاز به مدرک کاردانی و چندین سال تجربه در زمینه خدمات بهداشتی، ایمنی و محیط‌‌زیست دارند. رعایت مقررات و گزارش‌دهی بخش بزرگی از این کار است. برخی از سرپرستان ممکن است ملزم به نظارت بر بخش‌های دیگر مانند حمل‌ونقل، تولید، یا تست الکل یا مواد مخدر کارمندان باشند. برخی از کارفرمایان به آموزش یا گواهینامه رسمی در مدیریت ایمنی و ریسک نیز نیاز دارند. در ادامه سایر وظایف مدیریت HSE را مرور می‌کنیم.

مستندسازی و گزارش حوادث

مستندسازی و گزارش حوادث HSE یکی از بخش‌های مهم این کار است. ناظر HSE باید سوابق دقیقی از هرگونه حادثه، تخلف یا سایر حوادث داشته باشد و این اسناد را برای بازرسی توسط مدیریت داخلی یا مقامات دولتی در هر زمان، آماده کند. گزارش خطرات احتمالی نیز بر عهده سرپرست HSE است. اطلاعات حاصل از این بررسی‌ها و گزارش‌ها به جلوگیری از وقوع تخلفات مشابه در آینده کمک می‌کند. داده‌های جمع‌آوری‌شده از چنین گزارش‌هایی، برای ایجاد و تعیین رویه‌های ایمنی آینده و تدوین دستورالعمل‌های عملیات استفاده می‌شود.

بررسی حوادث و بازرسی

بررسی حوادث HSE در یک شرکت یا سازمان نیز بخشی از وظایف سرپرست HSE است. هنگامی که مشکلی در فرآیند یا روش مربوط به ایمنی یا سلامت پرسنل پیش می‌آید یا ممکن است بر محیط‌زیست تأثیر بگذارد، ناظر باید اقداماتی را برای بررسی و گزارش چنین مواردی به شرکت یا مقام دولتی، انجام دهد. گزارش مناسب، تجزیه و تحلیل هر گونه نتایج تحقیقات و توسعه برنامه‌های اصلاحی نیز در این مسئولیت‌ها گنجانده شده است. بازرسی منظم از امکانات یک شرکت برای اطمینان از انطباق با استانداردهای HSE دولت و شرکت نیز ممکن است توسط سرپرست یا مدیر HSE انجام شود.

وظایف متنوع مدیر HSE

اگر شرکتی از وسایل نقلیه در عملیات روزانه استفاده می‌کند، ممکن است از ناظر HSE خواسته شود که فایل‌های راننده را بازرسی کند، بازرسی‌های تصادفی خودرو را انجام دهد، از نگهداری مناسب وسایل نقلیه اطمینان حاصل کند، گزارش‌های مختلف را بررسی کند. سایر وظایف مورد نیاز یک سرپرست شامل ایجاد امکان آزمایش مواد مخدر و الکل، اخذ مجوزهای دولتی و محلی برای انواع مختلف تجهیزات و رسیدگی به مطالبات بیمه می‌شود. ناظر HSE ممکن است خط مشی‌ها و دستورالعمل‌های HSE را در تمام زمینه‌های یک شرکت یا سازمان ایجاد و اجرا کند.

اهمیت مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست و گواهینامه HSE

بخش‌های مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست و سیاست‌های مربوط به آن‌ها از این جهت مهم هستند که شرکت‌ها را قادر می‌سازند تا تجارت را به شیوه‌ای مسئولانه اجرا کنند. بسیاری از صنایعْ محصولات ارزشمندی تولید می‌کنند اما درعین‌حال بر پاکیزگی هوا، آب و زمینْ در مجاورت تاسیسات صنعتی تأثیر می‌گذارند. هدف بخش‌های مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست، مدیریت انطباق با مجموعه وسیعی از قوانین زیست‌محیطی است. همچنین مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست مهم است زیرا از کارکنان محافظت می‌کند. برای مثال کارفرمایان در ایالات متحده موظف به محافظت از کارکنان خود در برابر خطراتی هستند که باعث مرگ یا آسیب جسمی جدی می‌شود. قانون کار فرانسه به‌طور‌مشابه از کارمندان محافظت می‌کند و به آنها اجازه می‌دهد تا کارفرمایان خود را از خطرات سلامتی و ایمنی خود آگاه کنند.

قوانین در کشورهای مختلف متفاوت است، اما یک اصل یکسان در مورد رعایت HSE در محیط‌های کاری وجود دارد: مسئولیت کارفرما برای حفظ ایمنی کارکنان در محل کار. سیاست‌های مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست، بخش مهمی از مسئولیت شرکت است. مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست مهم است زیرا پایداری و مسئولیت‌پذیری را به یک عنصر ساختاری در هر سازمان تبدیل کرده است. در همین راستاست که شرکت QCBITALIA اقدام به ارائه گواهینامه HSE کرده است تا بتواند در راستای بهبود استانداردهای مدیریت ایمنی و بهداشت و محیط زیست در ایران، گامی مهم بردارد.